Кепілге салынған мүлікке өндіріп алу туралы талап-арыздар

Іске қатысатын адамдар тобы.

Талапкер (Банк)

– "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Заңға (бұдан әрі – Банктер туралы Заң) сәйкес банк қызметін жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға; банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым.

Жауапкер

-қарыз алушы, банктік қарыз шартының тарабы; кепіл беруші.

Соттылық.

Кепілге салынған жылжымайтын мүлікке өндіріп алу туралы талап осы мүлікке құқықтар туралы дербес дау болып табылмайды. Борышкердің кепіл нысанасының құны есебінен кредитордың талаптарын қанағаттандыруды көздейтін міндеттемені орындамауы сотқа жүгіну үшін негіз болып табылады, сондықтан АІЖК-нің 31-бабының айрықша соттылығы туралы ережелері қолданылмайды. 

Дауды сотқа дейінгі реттеуді сақтау міндеті.

Банктер туралы Заңның 36-бабы 2-тармағының 1-тармағына, 3), 4) тармақшаларына сәйкес банктік қарыз шарты бойынша міндеттемені орындау мерзімі өткен кезде банк қарыз алушыны банктік қарыз шартында көзделген тәсілмен және мерзімдерде, бірақ міндеттемені орындау мерзімі өткен күннен бастап отыз жұмыс күнінен кешіктірмей шарт бойынша төлемдер енгізу қажеттілігі туралы хабардар етуге міндетті банктік қарыз және қарыз алушының өз міндеттемелерін орындамауының салдары туралы. Банктер туралы Заңның 36-бабының 1-тармағында көрсетілген хабарламадан туындайтын талаптар қанағаттандырылмаған жағдайда, банк сотқа: банктік қарыз шарты бойынша борыш сомасын өндіріп алу туралы, кепілге қойылған мүліктен сот тәртібімен өндіріп алу туралы, Қарыз алушы – дара кәсіпкерді, заңды тұлғаны заңнамаға сәйкес банкрот деп тану туралы талап арызбен жүгінуге құқылы Қазақстан Республикасының Банктер туралы Заңның 36-бабының нормалары 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап заңды күшіне енді. Банктердің кепілге қойылған мүлікке өндіріп алу туралы талап - арыздары бойынша дауды сотқа дейін реттеу міндетті.

Мемлекеттік баж.

Банктің кепіл нысанасына өндіріп алу туралы талабы, егер кепілге салынған мүлікке өндіріп алу туралы талап кепілмен қамтамасыз етілген негізгі міндеттемені орындау туралы талаппен бір мезгілде қойылса немесе көрсетілген талап қойылғаннан кейін мүліктік емес сипаттағы өтініш ретінде мемлекеттік бажмен төленеді. Кепіл ұстаушының негізгі міндеттемені орындау туралы талап-арызбен сотқа жүгінгенге дейін қойылатын кепіл нысанасына өндіріп алу туралы талабы мүліктік сипаттағы өтініш ретінде мемлекеттік бажмен төленеді. Бұл ретте талап қою бағасы кепіл ұстаушы кепілге салынған мүлік есебінен талап ететін орындау мөлшерімен айқындалады.

АК-нің 321-бабы 2-тармағының 4) тармақшасына сәйкес кепіл ұстаушы кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені мерзімінен бұрын орындауды талап етуге құқылы, ал егер оның талабы қанағаттандырылмаса, кепіл беруші кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені бұзған жағдайда кепіл нысанасына өндіріп алуды қолдануға құқылы (АК-нің 317, 720 және 722-баптары, "жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы" Заңның 20-бабы (бұдан әрі - Ипотека туралы заң)). Ипотека туралы Заңның 20-бабына сәйкес, борышкер өзі жауап беретін ипотекамен қамтамасыз етілген міндеттемені орындамаған жағдайда, кепіл ұстаушының талаптарын қанағаттандыру үшін кепілге салынған мүлікке өндіріп алу қолданылуы мүмкін.

Кепіл ұстаушы өз талаптарын:

1) ипотеканы сот тәртібімен өткізу; 2) Егер бұл Қазақстан Республикасының заңдарында не ипотека шартында немесе тараптардың кейінгі келісімінде көзделген болса, ипотеканы соттан тыс тәртіппен өткізу; 3) ипотека туралы Заңның 32-бабына сәйкес сауда-саттық өтпеді деп жарияланған жағдайда кепілге салынған мүлікті өз меншігіне айналдыру жолымен қанағаттандыруға құқылы.

Нормаларды талдау келесі тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді:

1) қарыз алушының қарыз нысанасының кезекті бөлігін қайтару үшін белгіленген мерзімді бұзуы – міндеттемені бұзу кепілге салынған мүліктен өндіріп алу үшін негіз болып табылады;

2) банк борышкерге кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені мерзімінен бұрын орындау туралы талапты мәлімдеуге тиіс;

3) ипотеканы іске асыру-бұл Банктің талаптарын қанағаттандыру тәсілі;

4) кепілге қойылған мүлікті өткізу тәсілін таңдау – бұл кепіл ұстаушының құқығы.

Кепілге салынған мүлікке сот тәртібімен өндіріп алу. Кепілге салынған мүлікке өндіріп алу жолымен борыш сомасын өндіріп алу туралы талап-арызбен бір мезгілде сотқа жүгіну құқығы АК-нің 722-бабының 3-тармағында көзделген.

Талап қою санаттары: 1) берешекті өндіріп алу туралы; 2) кепілге қойылған мүлікті өндіріп алу жолымен берешекті өндіріп алу туралы; 3) кепілге қойылған мүлікті өндіріп алу туралы. АК-нің 317-бабы 1-тармағының ережелері кепілге қойылған мүлікке өндіріп алу туралы және берешекті өндіріп алу туралы талаптарды бір мезгілде қою қажеттілігін көздемейді. Аталған талаптар, егер кепіл беруші міндеттеме бойынша борышкер емес, үшінші тұлға болса да, сотқа бір-бірінен бөлек қойылуы мүмкін. Іс бойынша борышкер болып табылмайтын кепіл берушіге ғана талап қойылған жағдайда, борышкердің кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеме бойынша қатысуы қамтамасыз етілуге тиіс, өйткені шешіммен осы адамның мүліктік мүдделері қозғалуы мүмкін, ал кепіл беруші міндеттемелерді орындаған жағдайда АК-нің 344-бабы 2) тармақшасының қолданылуына байланысты кредитордың құқықтары оған ауысады.

Мысал.

СМЭС шешімімен "Банк" АҚ-ның "Р" ЖШС-не кепілге қойылған мүлікке өндіріп алу туралы талап-арызын қанағаттандырудан бас тартылды, өйткені талапкер кепіл беруші болып табылмайтын қарыз алушыға берешек сомасын сот тәртібімен өндіріп алу жөнінде шаралар қолданбағандықтан, кепіл ұстаушының талаптарының мөлшері белгіленбеген. Сонымен бірге, кепілге өндіріп алу үшін құқықтық негіздердің болмауы талап қоюдан бас тартуға негіз бола алады.

Істі дұрыс қарау және шешу үшін белгіленуге тиісті мән-жайлар шеңбері. АК-нің 317-бабының 1-тармағына сәйкес кепіл нысанасына өндіріп алу борышкердің банктік қарыз шарты бойынша жауапкершілігі үшін негіздер болған кезде ғана мүмкін болады. Осыған ұқсас ереже ипотека туралы Заңның 20-бабының 1-тармағында қамтылған. Міндеттемелерді бұзғаны үшін жауапкершіліктің негіздері АК-нің 359-бабында белгіленген. Ерекшеліктері: АК-нің 728-бабының 7) тармақшасына сәйкес АК-нің 722-бабының 3 және 4-тармақтарының ережелері қарыз алушы қарыз нысанасының кезекті бөлігін қайтару және (немесе) сыйақы төлеу үшін белгіленген мерзімді күнтізбелік қырық күннен артық бұзған кезде банктік қарыз шартына қолданылады. АК-нің 317-бабы 2-тармағына сәйкес, егер борышкер жол берген міндеттемені бұзу шамалы болса және кепіл ұстаушының талаптарының мөлшері кепіл құнына пропорционалды болмаса, кепілге өндіріп алудан бас тартылуы мүмкін. Міндеттемені бұзу өте елеусіз болып табылады және кепіл ұстаушының талаптарының мөлшері кепілге салынған мүліктің құнына айқын пропорционалды емес болып табылады, бір мезгілде мынадай талаптар болған кезде: 1) орындалмаған міндеттеменің сомасы (тұрақсыздық айыбын (айыппұлды, өсімпұлды) кепіл туралы шартта тараптар айқындаған кепілге салынған мүлік құнының он пайызынан кемін құрайды; 2) кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені орындауды,  үш айдан аз уақытты құрайды. АК нормаларына сәйкес кепілге қойылған мүлікке өндіріп алу туралы талап-арызды қанағаттандырудан бас тарту жауапкердің материалдық жағдайына байланысты емес.

АК-нің 317-бабы 2-тармағы 1) тармақшасының ережелерін қолдану кезінде орындалмаған міндеттеме сомасына негізгі борыш сомасымен қатар тиесілі сыйақы мен комиссиялардың (өзге де төлемдердің) сомасы енгізілуге жатады, өйткені Шарттың талаптарында көзделген есептелген және төлеуге жататын сыйақы сомасы мен комиссия Қарыз алушының міндеттемесі болып табылады. Кепіл туралы шартта тараптар айқындаған кепілге салынған мүліктің құны құқықтық маңызға ие.

Кепілге салынған мүлікке өндіріп алу туралы талап қоюды қанағаттандыру туралы шешім шығарылған кезде соттың шешуіне жататын мәселелер. Ипотека туралы Заңның 20 бабының 3 тармағына сәйкес сот шешімде анықтап көрсетуі керек:

1) кепілге салынған мүліктің құнынан кепіл ұстаушыға төленуге жататын барлық сомалар. Пайыздық арақатынаста есептелетін сомалар үшін сыйақы есептелетін сома, сыйақы мөлшері және олар есептелуге жататын кезең көрсетілуі тиіс;

2) құнынан кепіл ұстаушының талаптары қанағаттандырылатын ипотека нысанасы болып табылатын жылжымайтын мүлік;

3) кепілге салынған жылжымайтын мүлікті сату кезінде оның бастапқы сату бағасы;

4) Егер қажет болса, жылжымайтын мүлікті өткізу сәтіне дейін оның сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі шаралар. Бұл мәліметтер сот шешімінің дәлелді бөлігінде қабылданған шешімнің уәждері баяндала отырып, сот шешімінің қарар бөлігінде көрсетілуге тиіс.

Кепілге қойылған жылжымайтын мүліктің бастапқы сату бағасын анықтау мәселелері бойынша. Бастапқы сату құнын айқындай отырып, әдетте, кепіл шартын жасасу сәтінде жүзеге асырылған кепіл нысанасын банктер ұсынған бағалаудан не Банк ұсынған өзге де басқа бағалаудан туындайды, бұл борышкердің Банктің дәлелдерін жоққа шығаратын тиісті дәлелдемелерді ұсынбауына түрткі болады, бұл кепіл берушінің құқықтарына қысым жасауға әкеледі. Кейіннен бұл жағдай атқарушылық іс жүргізу барысында борышкердің немесе өндіріп алушының құқықтарының бұзылуына әкелуі мүмкін.

АК-нің 257-бабына сәйкес меншік құқығы тоқтатылған кезде, Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, мүлік оның нарықтық бағасы негізге алына отырып бағаланады. Жоғарғы Соттың "соттардың атқарушылық іс жүргізу туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы" нормативтік қаулысының 11-тармағына сәйкес сот мүлікті бағалауды жүргізу кезінде "Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы" Заң талаптарының сақталуын тексереді, ал белгіленген мән-жайларды АК-нің 257-бабының талаптары ескеріле отырып бағалайды, бұл Меншік құқығы тоқтатылған кезде мүлік мынадай негізде бағаланады: оның нарықтық бағасы. Ұлттық Банк Басқармасының 2014 жылғы 24 желтоқсандағы № 256 қаулысымен бекітілген кепіл және басқа да қамтамасыз ету құнын айқындау қағидаларының (бұдан әрі – қағидалар) 5, 8-тармақтарына сәйкес провизиялардың (резервтердің) мөлшерін есептеу мақсатында кепіл объектісін тәуелсіз бағалау қаржы ұйымының атқарушы органы бекіткен объектінің құнын айқындау әдістемесінде көзделген кезеңділікпен айқындалады, бірақ жылына кемінде бір рет. Ұлттық Банктің банктерге қойылатын осы талабын ескере отырып, банктер кепіл объектілерін жылына кемінде бір рет қайта бағалауға тиіс. Бағалау болмаған жағдайда немесе егер бағалау кепіл ұстаушы сотқа жүгінгенге дейін көп уақыт бұрын жүргізілген болса, онда кепілге қойылған мүліктің бастапқы сату бағасын айқындау үшін мүліктің меншік иесінің құқықтарына қысым жасамау мақсатында сот Банкке Қағидалардың талаптарына сәйкес мүлікті сатуға жататын бағалауды ұсыну міндетін жүктейді. Көрсетілген міндет орындалмаған кезде сот мүлікті бағалау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға құқығы бар маманды тарту туралы мәселені шешуге, тиісті сараптама тағайындауға құқылы.

Әділет министрінің 2015 жылғы 25 ақпандағы № 115 бұйрығымен бекітілген Бағалау туралы есептің нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптардың 12 - тармағына сәйкес бағалау туралы есепте көрсетілген бағалау объектісі құнының жиынтық шамасы, егер бағалау туралы есепті жасау күнінен бастап бағалау объектісімен мәміле жасау күніне дейін бағалау объектілерімен мәміле жасау мақсаттары үшін ұсынылатын болып танылады немесе жария оферта ұсынылған күндер алты айдан аспады. Бағалау стандарттарының және Жоғарғы Соттың нормативтік қаулысының осы талаптарын негізге ала отырып, мүлікті бағалауды жүргізу кезінде "Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы" Заң талаптарының сақталуын тексеру қажет, ал белгіленген мән-жайларды АК-нің 257-бабының талаптарын ескере отырып, мүліктің меншік иесінің құқықтарына қысым жасамау мақсатында бағалау қажет.

Борышкерден берешекті өндіріп алу туралы сот шешімін орындау тәртібімен кепілге салынған мүлікке өндіріп алу туралы сот шешімі болмаған кезде кепіл берушінің, Қарыз алушы болып табылмайтын үшінші тұлғаның мүлкіне өндіріп алу заңсыз болып табылады. Сот орындаушысының юрисдикциясы атқарушылық іс жүргізуге қатыспайтын адамдарға қолданылмайды. Мұндай жағдайлар үшін кепіл ұстаушы кепілге қойылған мүлікті өндіріп алу туралы кепіл берушіге талап-арызбен сотқа жүгінуге тиіс. Борышкердің меншігі болып табылмайтын мүлікке өндіріп алу кепіл берушінің мүлкіне өндіріп алу туралы сот шешімінсіз мүмкін емес. Борышкердің іс жүргізу мәртебесі бар кепіл берушіні айқындамай, кепілге қойылған мүлікке өндіріп алуға жол берілмейді.

Сот шешімімен кепілге қойылған мүлікке өндіріп алудан бас тартылған кезде берешекті өндіріп алу туралы сот шешімін орындау кезінде кепілге қойылған мүлікке өндіріп алуды қолдану. Соттың кепілге қойылған мүлікті өндіріп алудан бас тартуы кредитордың талаптарын қанағаттандыру үшін құқықтық негіздердің жоқтығын куәландырады. Банктің қарыз алушыға берешекті өндіріп алу туралы талап қоюы бойынша сот шешімін орындау тәртібімен туындайтын құқықтық қатынастар "атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" арнайы заңмен (бұдан әрі – атқарушылық іс жүргізу туралы Заң) реттелген. 

Атқарушылық іс жүргізу туралы Заңның 55-бабының 4-тармағына сәйкес борышкерде берешекті өтеу үшін жеткілікті ақша сомасы болмаған кезде өндіріп алу борышкерге тиесілі басқа мүлікке қолданылады. Мұндай жағдайда борышкердің мүлкінен өндіріп алу сот шешімін орындау тәсілі мен тәртібін өзгерту жолымен жүргізіледі.

Кепіл түріндегі ауыртпалықтың болуы кепіл ұстаушы болып табылатын Өндіріп алушының талаптарын қанағаттандыруға бағытталғандықтан, осы мүлікке өндіріп алуды қолдануға кедергі келтірмейді. Кепілге салынған мүлікті өндіріп алудың нақты негіздері мен тәртібі талаптары кепілмен қамтамасыз етілмеген өндіріп алушылар үшін ғана белгіленген. Атқарушылық іс жүргізу туралы Заңның 57-бабы кепілге салынған мүлікке өндіріп алу жағдайлары мен негіздерін көздейді және оны "арнайы талап ету субъектісімен"жүзеге асыру тәртібін регламенттейді. Атқарушылық іс жүргізу туралы Заңның 57-бабы 1-тармағының ережелері кепілмен қамтамасыз етілмеген өндіріп алушылардың талаптары бойынша кепілге салынған мүлікке өндіріп алу мүмкіндігі туралы жалпы ережені қамтиды.

Талап арызға қоса берілетін негізгі құжаттардың тізбесі

АІЖК-нің 149-бабының талаптарына сәйкес (1-тармақты қараңыз), оның ішінде талапкер өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар:

- банктік қарыз шарты;

- банктік қарыз шартына барлық қосымша келісімдер;

- кепіл шарты;

- қарызды өтеу кестесі;

- қарыз алушыға арналған жадынама;

- берешекті есептеу;

- Екінші деңгейдегі банктің ішкі кредиттік саясатының ережелері;

- қарыз алушының міндеттемені орындағанын растайтын төлем құжаттары;

- банктік қарыз шартына қол қою кезінде жасалған өзге де шарттар;

- сақтандыру шарты;

- банктік қызмет көрсету шарты;

- борышкерге жіберілген Банктің хабарламалары;

- қажет болған жағдайда-қарыз алушының кредиттік досьесі

Істерді қарау және шешу кезінде қолдануға жататын заңдар

Осы жәрдемақының II Бөлімінің I бөлігінің 1-тарауында (1.1) баяндалған нормативтік құқықтық актілер және, бұдан басқа:

Заңдар:

- "Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы" 2000 жылғы 30 қарашадағы № 109-II;

- 1995 жылғы 23 желтоқсандағы № 2723 "жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы";

-2010 жылғы 2 сәуірдегі № 261-IV "атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы".

Жоғарғы Соттың 2005 жылғы 20 маусымдағы № 2 "соттардың атқарушылық іс жүргізу туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы"нормативтік қаулысы

Ұлттық Банк Басқармасының 2014 жылғы 24 желтоқсандағы № 256 "кепіл және басқа да қамтамасыз етудің құнын айқындау қағидаларын "бекіту туралы"қаулысы

"Бағалау қызметінің кейбір мәселелері туралы" Әділет министрінің 2015 жылғы 25 ақпандағы № 115 Бұйрығы (бағалау туралы есептің нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптар).

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкендігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды.

Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.

            Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы